Saturnalia, walentynki, halloween. Kościół wobec świąt i zwyczajów pogańskich W7-R2-047
Wykład (W) semestr letni 2022/2023

Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, oprac. H.Pietras, tłum. Agnieszka Caba, ks. Arkadiusz Lisiecki, Kraków 2013, seria Źródła Myśli Teologicznej t. 70;

Dokumenty Soborów powszechnych I-IV oraz Synody i kolekcje praw I-X, oprac. A. Baron, H. Pietras, WAM Kraków (seria wydawnicza Źródła Myśli Teologicznej);

Apologie. Minucjusz Feliks, Oktawiusz, Do Diogneta, Klemens Aleksandryjski, Zachęta Greków, tłum. M. Szarmach, A. Świderkówna, J. Sołowianiuk; M. Szarmach, J. Sołowianiuk (wstępy i oprac.); E. Stanula (red.). Warszawa, ATK 1988 (PSP XLIV)

Klemens Aleksandryjski, Zachęta Greków (Protreptikos pros Hellenas) w: Apologie. Minucjusz Feliks, Oktawiusz, Do Diogneta, Klemens Aleksandryjski, Zachęta Greków, tłum. M. Szarmach, A. Świderkówna, J. Sołowianiuk; M. Szarmach, J. Sołowianiuk (wstępy i oprac.); E. Stanula (red.). Warszawa, ATK 1988 (PSP XLIV)

Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, tłum. M.Szarmach,Toruń 2012

Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię według św. Mateusza, WAM Kraków 2001 (seria wydawnicza Źródła Myśli Teologicznej t. 23);

Gelazy I, Tego samego papieża Gelazego przeciw Andromachowi i innym rzymianom, którzy twali według dawnego zwyczaju przy święceniu luperkaliów, tłum. M. Piechocka-Kłos, Olsztyn 2012

Marcin z Bragi, Pierwszy Synod w Bradze w: Marcin z Bragi Dzieła, tłum. M. Rola, Kęty 2008

Marcin z Bragi, Drugi Synod w Bradze w: Marcin z Bragi Dzieła, tłum. M. Rola, Kęty 2008

Marcin z Bragi, O pouczeniu ludności wiejskiej w: Marcin z Bragi Dzieła, tłum.W. Wójcik, Kęty 2008

Salwian z Marsylii, O rządach Boga, Księga VIII. Teraźniejszy sąd Boży, w: tenże, Dzieła wszystkie, PSP LXVI, Warszawa 2010, s. 249-255.

św. Tomasz z Akwinu, Summa contra gentiles: prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami, innowiercami i błądzącymi. T. 3, przeł. Zofia Włodek, Włodzimierz Zega, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów "W Drodze", Poznań 2009. (Liber de veritate catholicae fid e i contra errores infidelium)

Literatura uzupełniająca:

Chrześcijanie w cesarstwie rzymskim II i III wieku. Wybrane zagadnienia życia społecznego, Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova 1, wybór i oprac. W. Myszor, Katowice 2012;

Charles Norris Cochrane, Chrześcijaństwo i kultura antyczna,

tłum. Gabriela Pianko, Warszawa 1960

B.Dumézil, Chrześcijańskie korzenie Europy. Konwersja i wolność w królestwach barbarzyńskich od V do VIII wieku, tłum. P.Rak, Kęty 2008;

C.Dawson, Formowanie się chrześcijaństwa, tłum. J.Marzęcki, Warszawa 1987

E. R. Dodds, Pogaństwo i chrześcijaństwo w epoce niepokoju, tłum. J.Partyka, Kraków 2004

P.Chuvin, Ostatni poganie. Zanik wierzeń pogańskich w cesarstwie rzymskim od panowania Konstantyna do Justyniana, tłum. J.Stankiewicz-Prądzyńska, Warszawa 2008.

A.Eckmann, Dialog świętego Augustyna ze światem pogańskim w świetle jego korespondencji, Lublin 1987

Michael Fiedrowicz, Theologie der Kirchenväter: Grundlagen frühchristlicher Glaubensreflexion, Freiburg 2007; tłum. pl Wiesław Szymona, Teologia ojców Kościoła: podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad wiarą, Kraków 2009;

H.P.Hasenfratz, Religie świata starożytnego a chrześcijaństwo. Ludzie, moce, bogowie w cesarstwie rzymskim, tłum. U. Poprawska. Kraków 2006

M. Jaczynowska, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987.

K. Ilski, Prawne aspekty chrystianizacji Imperium Romanum, w: Chrystianizacja Europy. Kościół na przełomie I i II tysiąclecia, red. Józef Dobosz, Jerzy Strzelczyk, Poznań 2015, s. 37-48.

Idole, w: Słownik Teologii Biblijnej, red. Xavier Leon-Dufour, Poznań-Warszawa 1973, s. 320-322; Narody, w:tamże, s. 519-522.

D.Karłowicz, Sokrates i inni święci. O postawie starożytnych chrześcijan wobec rozumu i filozofii, Warszawa 2020;

H. Kowalski, Kapłani i kolegia kapłańskie w Rzymie w I wieku przed Chrystusem, VoxP 13-15(1993-1995) t. 24-29 s. 35-47.

J. Naumowicz, Narodziny Bożego Narodzenia, Kraków 2016.

Michał Stachura, Wrogowie porządku rzymskiego. Studium zjawiska agresji językowej w Kodeksie Teodozjusza, Nowelach Postteodozjańskich i Konstytucjach Sirmondiańskich, Kraków 2010, Notos - Scripta antiqua et Byzantina Vol. 3.

E.Wipszycka, Kościół Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017².

Wczesne chrześcijaństwo a religie, red. I.S.Ledwoń, M.Szram, Lublin 2012

Zaliczenie z oceną, na którą się składa:

a/ przygotowanie komentarza do wskazanych tekstów zgodnie z podanym harmonogramem;

b/ umiejętność aktualizacji omawianych zjawisk;

c/ obecność i aktywny udział w wykładach.

a/=dostateczny

a/+b/=dobry

a/+b/+c/=bardzo dobry

Biblijne podstawy monoteizmu jako jedynej prawdziwej religii. Terminologia i znaczenie pojęć bałwochwalstwo, laos, ethne, ekskluzywizm. Chrystianizacja loci communes kultury hellenistycznej na podstawie wybranych tekstów literatury patrystycznej (apologeci wczesnochrześcijańscy, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, Sulpicjusz Sewer, Marcin z Bragi, Salwian z Marsylii). Rozwój teologicznych koncepcji soteriologicznych, eklezjologicznych i eschatologicznych w konfrontacji z wymaganiami życia społeczno-religijnego w świecie antycznym. Prawdy wiary i wynikające z nich rygory moralne stawiane katechumenom i neofitom. Wpływ przemian społeczno-religijnych na stosunek Kościoła do filozofii klasycznej, rzymskiego prawa i pogańskiej obyczajowości. Niebezpieczeństwo i pokusa powrotu do religii przodków („uwodzicielstwo religijne”): klęski militarne, katastrofy naturalne jako znak „gniewu Bożego”. Zwyczaje pogańskich świąt saturnaliów, luperkaliów.