Fleksja i składnia języka polskiego [W1-FP-S1-FiS] semestr letni 2019/2020
Ćwiczenia, grupa nr 1

1. WZPF: Bańko M., 2012: Wykłady z polskiej fleksji. Warszawa.

2. GWJP: Laskowski R., Grzegorczykowa R., Wróbel H. (red.), 1998/1999: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa.

3. SWJP: Saloni Z., Świdziński M., 2011: Składnia współczesnego języka polskiego. Warszawa.

4. ZSP: Klemensiewicz Z., 1969: Zarys składni polskiej. Warszawa.

Blok 1: Gramatyka leksykalna: gramatyka a leksykologia (gramatyka w leksyce). Aspekty syntaktyczne struktury atrybutywno-relacyjnej leksemu.

1. Części mowy (klasy gramatyczne): definicje i klasyfikacje (tradycyjne i współczesne): repetycje i reminiscencje; lingwistyka – dyscypliny i programy (ogólna panorama), gramatyka – moduły i modele (krótki przegląd); leksemy (a inne jednostki języka: fonem, morfem, syntaktem i tekstem); klasyfikacje leksemów na części mowy: klasyfikacja gramatyczna: fleksyjna i składniowa, klasyfikacja semantyczna. Części mowy: tradycyjne: czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, przysłówek, spójnik, przyimek, partykuła, wykrzyknik; nietradycyjne: syntaktycznie: dopowiedzenie, modalizator, relator; fleksyjnie: czasownik właściwy i niewłaściwy, partykuło-przysłówek.

2. Fleksja paradygmatyczna: kategorie morfosyntaktyczne nominalne. Ogólnie: kategorie morfologicznie: fleksyjne i klasyfikujące, modulujące i selektywne; kategorie syntaktycznie: zależne i niezależne, determinujące i niedeterminujące; kategorie semantycznie: nominatywne i tekstowe, prymarne i sekundarne; szczegółowo: przypadek, rodzaj, liczba, stopień, inne.

3. Fleksja paradygmatyczna: kategorie morfosyntaktyczne werbalne. Ogólnie: kategorie morfologicznie: fleksyjne i klasyfikujące, modulujące i selektywne; kategorie syntaktycznie: zależne i niezależne, determinujące i niedeterminujące; kategorie semantycznie: nominatywne i tekstowe, prymarne i sekundarne. Szczegółowo: aspekt, czas, osoba, tryb, inne.

4. Fleksja syntagmatyczna: forma fleksyjna (temat i flektyw). Forma fleksyjna: syntetyczna i analityczna, oboczna i synkretyczna, aglutynacyjna i fuzyjna; ogólnie: bazowa, kanoniczna, potencjalna. Temat fleksyjny: podstawowy i wtórny, oboczny i supletywny (morfonologicznie, morfologicznie). Flektyw: rdzenny i afiksalny: przedrostkowy i przyrostkowy, przyrostek tematowy i końcówka fleksyjna: wielofunkcyjna, izofunkcyjna, równoległa, ruchoma. Paradygmat fleksyjny: funkcjonalny: zupełny i niezupełny; formalny: kompletny, defektywny, zerowy.

5. Fleksja syntagmatyczna: fleksja nominalna (deklinacja): odmiana rzeczownika, przymiotnika liczebnika zaimka. Paradygmaty, deklinacje, typy i podtypy, klasy i podklasy, grupy, zestawy końcówek.

6. Fleksja syntagmatyczna: fleksja werbalna (koniugacja): odmiana czasownika. Koniugacje (od końcówek) i grupy (od przyrostków); tematy podstawowe: czasu teraźniejszego i przeszłego; podparadygmaty: czasowniki właściwe, czasowniki niewłaściwe, predykatywy; formy: osobowe – orzekające (czasu teraźniejszego, przyszłego: prostego i złożonego, przeszłego oraz zaprzeszłego), warunkowe (nieprzeszłe i przeszłe), rozkazujące; nieosobowe: bezokoliczniki i bezosobniki, odsłowniki i imiesłowy (przysłówkowe: współczesny i

uprzedni; przymiotnikowe: czynny, bierny, przeszły).

Blok 2: Gramatyka morfosyntaktyczna: gramatyka a składnia (gramatyka w zdaniu). Aspekty syntaktyczne struktury predykatowo-argumentowej zdania.

1. Składnia zdania pojedynczego (frazowa): składniki i konstrukcje. Wypowiedzenie (drzewo składników bezpośrednich). Analiza składnikowa: odgórna i oddolna; składniki: bezpośrednie (terminalne i nieterminalne); konstrukcje: egzocentryczne i endocentryczne (współrzędne, podrzędne).

2. Składnia zdania pojedynczego (frazowa): akomodacja. Akomodacja: morfologiczna jednostronna: zgody i rządu, dwustronna: uzgadniająca i rządząca; niemorfologiczna (słownikowa, czysto składniowa); ogólnie:wielokrotna i alternatywna, wewnątrzfrazowa i międzyfazowa. Właściwości akomodacyjne wybranych części mowy: czasowników, rzeczowników, przymiotników i liczebników.

3. Składnia zdania pojedynczego (frazowa): konotacja. Konotacja: podrzędnika, współskładnika, niepodrzędnika; ogólnie: wielokrotna i alternatywna, wewnątrzfrazowa i międzyfazowa. Właściwości konotacyjne wybranych części mowy: czasowników, rzeczowników, przymiotników i liczebników. Schemat: schemat składniowy zdania złożonego, schemat składniowy zdania pojedynczego: podstawowy i niepodstawowy.

4. Składnia zdania pojedynczego (dependencyjna). Wypowiedzenie (drzewo zależności). Ogólnie: wypowiedzenia: skończone, składowe, ułamkowe; wypowiedzenia: oznajmujące, pytające, żądające, inne. Szczegółowo: zdania: rozwinięte i nierozwinięte, oznajmienia: (nie)werbalne i (nie)samoistne, zawiadomienia: wykrzyknienia i informatywy; wyrazy: samodzielne i niesamodzielne; składniki: pojedyncze, syntaktyczne, ułamkowe, inne

5. Składnia zdania pojedynczego (dependencyjna): zespoły i części. Zespoły: szeregi: łączny, rozłączny, włączny, przeciwstawny, wynikowy; związki: związki: główne i poboczne, związki: (bez)podmiotowe i (bez)orzeczeniowe, związki: zgody, rządu, przynależności. Części wypowiedzenia (tzw. części zdania). Podmiot: gramatyczny, logiczny, epistemologiczny, ukryty, domyślny, zerowy, składnikowy, szeregowy, towarzyszący, osobliwy. Orzeczenie: proste i złożone: imienne i inne niż imienne, czynne, stanowe, bierne, zwrotne, składnikowe i szeregowe. Dopełnienie: przedmiotowe: bliższe i dalsze, czynnika pomocniczego, czynnika towarzyszącego, sprawcy, porównawcze, orzekające. Okolicznik: miejsca, czasu, sposobu, akcesoryjny, względu, miary, przyczyny, celu, warunku, przyzwolenia, skutku. Przydawka: właściwościowa: charakteryzująca, przynależnościowa, wyodrębniająca, ilościowa, imiesłowowa, pytająca; dopełniająca, okolicznościowa, podmiotowa, orzekająca; inne: proste, rozwinięte, złożone, skupiona.

6. Składnia zdania złożonego (tradycyjna): Wypowiedzenia złożone (formy, wskaźniki, stosunki). Ciągi wypowiedzeń: luźne, nawiązane, ścisłe. Formy zespolenia: spójnikowa, bezspójnikowa, względna. Wskaźniki zespolenia: wyrazowe (spójniki, zaimki, odpowiedniki, zapowiedniki) i wymawianiowe (intonacja, melodia, pauza, przycisk). Stosunek zespolenia: współrzędny i niewspółrzędny. Wypowiedzenia złożone (ilościowo i jakościowo). Wypowiedzenia złożone: dwukrotnie i wielokrotnie. Wypowiedzenia złożone: zdaniowe i oznajmieniowe. Wypowiedzenia złożone: współrzędnie (łączne, przeciwstawne, rozłączne, wyn ikowe, włączne) ipodrzędnie: rozwijające (przy- i odnośno-) oraz uzupełniające: podmiotowe: układowe i wyszczególniające, orzecznikowe: wyszczególniające i porównawcze, dopełnieniowe: układowe i wyszczególniające, przydawkowe: znamionujące, wyszczególniające, porównawcze, rezultatywne, celowe, okolicznikowe: czasu, miejsca, sposobu, stopnia lub miary, celu, przyczyny, przyzwolenia, warunku, skutku, przeciwieństwa wypowiedzenia złożone: inne.

Blok 3: Gramatyka tekstowa: gramatyka a tekstologia (gramatyka w tekście). Aspekty syntaktyczne struktury tematyczno-rematycznej tekstu.

1. Aktualne rozczłonkowanie zdania: Struktura funkcjonalna zdania (tematyczno-rematyczna). Terminy: zdanie, wypowiedzenie, wypowiedź, tekst. Aktualizacja zdania: modalna i temporalna, referencjalna i lokatywna. Temat i remat – wyrażenie tematyczne i rematyczne, wypowiedzenie: neutralne i nieneutralne, akcent: niekontrastywny i kontrastywny, szyk: nienacechowany i nacechowany. Gramatyka „w działaniu” (w tekstologii: stylistyce, genologii i analizie dyskursu)

2. Podsumowania i uzupełnienia. Język polski na tle innych języków (w oparciu o rezultaty badań gramatycznych). Język polski w świetle klasyfikacji typologicznej (typologia syntaktyczna i typologia morfologiczna).

Metody problemowe, praktyczne (analizy i opis struktur fleksyjnych i składniowych) na zadanym materiale językowym. Studenci rozwiązują testy gramatyczne – kolejne zadania ze specjalnie przygotowanych egzaminacyjnych formularzy.

Ocenę końcową będzie stanowił wynik kolokwium pisemnego, sprawdzającego wiedzę i umiejętności z zakresu gramatyki (fleksji i składni).

2 semestr fil. pol. I stopnia, grupa dziekańska