Leksykografia [W1-FP-S1-L] semestr zimowy 2020/2021
Ćwiczenia, grupa nr 4

A.

▪ Literatura podstawowa:

– Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, wyd. III rozszerzone, Katowice 2009 [online: https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/3960/1/Zmigrodzki_wprowadzenie_do_leksykografii_polskiej_%5B2009%5D.pdf]

oraz

– Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Warszawa 2001 [online: http://banko.polon.uw.edu.pl/inne_publikacje.html; http://banko.polon.uw.edu.pl/pliki/inne/z_pogranicza.tif.pdf].

– Piotrowski T., Z zagadnień leksykografii, Warszawa 1994.

– Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2001.

– Rudnicka E., Słownik jako tekst kultury, Język Polski 2016, z. 4., s. 47–64.

– Słowniki dawne i współczesne. Internetowy przewodnik edukacyjny, red. M. Bańko, M. Majdak, M. Czeszewski [online: http://www.leksykografia.uw.edu.pl].

– Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, red. P. Żmigrodzki i inni, Kraków 2018 [http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=68631&from=publication].

– Żmigrodzki P., Słowo – słownik – rzeczywistość. Z problemów leksykografii i metaleksykografii, Kraków 2008.

▪ Wybrane jednojęzyczne słowniki językowe, przede wszystkim współczesne (powojenne) słowniki ogólne (zwłaszcza: Słownik języka polskiego PAN, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Wiedza Powszechna – PWN, Warszawa 1958–1969 [SJPDor; dostępny pod adresem: http://www.sjpd.pwn.pl]; Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, PWN, Warszawa 1968 [MSJP]; Słownik języka polskiego PWN, red. M. Szymczak, t. 1–3, PWN, Warszawa 1978–1981 [SJPSzym]; Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1–50, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1994–2005 [PSWP]; Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996 [SWJP]; Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 [ISJP]; Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 [USJP]; Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki [WSJP PAN; online: http://www.wsjp.pl].

▪ Elektroniczne korpusy tekstów, zwłaszcza Narodowy Korpus Języka Polskiego [NKJP; online: www.nkjp.pl].

B.

▪ Literatura dodatkowa:

– Bańko M., Stan i perspektywy współczesnej polskiej leksykografii jednojęzycznej, [w:] Językoznawstwo w Polsce. Stan i perspektywy, red. S. Gajda, Opole 2003, s. 127–141.

– Bańko M., Poznaj słownik po okładce. Teksty informacyjno-reklamowe wydawców na okładkach słowników, Poradnik Językowy 2003, z. 8, s. 3–21.

– Bańko M., Słowniki ortograficzne w Polsce – fenomen socjologiczny, Prace Filologiczne 2003, t. XLVIII, s. 7–32.

– Bańko M., Popularne słowniki w popularnej prasie. Przyczynek do społecznego obrazu słownika, Prace Filologiczne 2004, t. XLIX, s. 7–21.

– Bańko M., „Habent sua fata libelli”. O Słowniku języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka, Prace Filologiczne 2006, t. LI, s. 17–30.

– Bańko M., Jedność w wielości. Cechy konstytutywne i typologiczne słowników, Poradnik Językowy 2010, z. 4, s. 5–25.

– Bańko M., NKJP w oczach leksykografa, [w:] Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012, s. 283–290.

– Bartmiński J., Definicja leksykograficzna a opis języka, [w:] Słownictwo w opisie języka, red. K. Polański, Katowice 1984, s. 9–19.

– Bartmiński J., Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin 1988, s. 169–183.

– Bednarek A., Grochowski M., Zadania z semantyki językoznawczej, Toruń1993.

– Bień J.S., Kilka przykładów dygitalizacji słowników, Poradnik Językowy 2006, z. 8, s. 55–63.

– Bobrowski I., Poprzednie rozwiązania leksykograficzne a najnowsza propozycja słownikowa (na marginesie Praktycznego słownika współczesnej polszczyzny, red. Halina Zgółkowa, t. I–XIII, Poznań 1994–1997), Polonica 1998, t. XIX, s. 211–217.

– Bogusławski A., Obiekty leksykograficzne i jednostki języka, [w:] Studia z polskiej leksykografii współczesnej, t. II, red. Z. Saloni, Białystok 1987, s. 13–34.

– Bogusławski A., Język w słowniku. Desiderata semantyczne do wielkiego słownika polszczyzny, Wrocław 1988.

– Bogusławski A., „Znaczenie” a „językowa konwencja poznawcza”, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1993, s. 73–82.

– Bogusławski A., Danielewiczowa M., Verba polona abscondita. Sonda słownikowa III, Warszawa 2005.

– Bogusławski A., Wawrzyńczyk J., Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa, Warszawa 1993.

– Burkhanov I., Lexicography. A Dictionary of Basic Terminology, Rzeszów 1998.

– Czelakowska A., Wielki słownik języka polskiego PAN jako słownik elektroniczny, Język Polski 2012, z. 5, s. 336–347.

– Danielewiczowa M., Czego brak w słownikowych opisach znaczenia? Semantyka – leksykografii, Prace Filologiczne 2010, t. LVIII, s. 97–109.

– Derwojedowa M., Zawisławska M., Relacje semantyczne w Słowosieci, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 2007, z. LXIII, s. 217–230.

– Doroszewski W., Z zagadnień leksykografii polskiej, Warszawa 1954.

– Dubisz S., Kwalifikatory w słowniku – problem nie tylko leksykograficzny, Prace Filologiczne 2011, t. LX, s. 99–108.

– Duda B., Lisczyk K., Narzędzia cyfrowe w polonistycznej dydaktyce akademickiej – zastosowania, możliwości, perspektywy, Forum Lingwistyczne 2018, nr 5, s. 143–154 [online: http://www.forumlingwistyczne.us.edu.pl/wp-content/uploads/12-Narz%C4%99dzia-cyfrowe-w-polonistycznej-dydaktyce-akademickiej-zastosowania-mo%C5%BCliwo%C5%9Bci-perspektywy.pdf]

– Dwa studia z polskiej leksykografii współczesnej, red. Z. Saloni, Białystok 1981.

– Engelking A., Markowski A., Weiss E., Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji, Poradnik Językowy 1989, z. 5., s. 301–314.

– Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne, Toruń 1982.

– Grochowski M., Informacja semantyczna w słownikach popularnych i naukowych. Postulaty metodologiczne, Poradnik Językowy 2004, z. 9, s. 8–18.

– Gruszczyński W., Słowniki w warsztacie pracy dziennikarza (zarys), [w:] Polszczyzna w komunikowaniu publicznym, red. W. Gruszczyński, J. Bralczyk, G. Majkowska, Warszawa 1999, s. 115–151.

– Kopcińska D., Informacja składniowa w słowniku (historia – współczesność – perspektywy – projektowane modele), Prace Filologiczne 2010, t. LVIII, s. 169–194.

– Majdak M., Słownik warszawski: koncepcja – realizacja – recepcja, Warszawa 2008.

– Matuszczyk B., Słownik języka polskiego S. B. Lindego. Warsztat leksykografa, Lublin 2006.

– Mikołajczak-Matyja N., Definiowanie pojęć przez przeciętnych użytkowników języka i przez leksykografów, Poznań 1998.

– Miodunka W., Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa 1989.

– Nowe studia leksykograficzne 1–2, red. P. Żmigrodzki, R. Przybylska, Kraków 2007–2008.

– Pałka P., Kwaśnicka-Janowicz A., Przewodnik po elektronicznych zasobach językowych dla polonistów (słowniki, kartoteki, korpusy, kompendia), Kraków 2017 [online:

https://tmjp.pl/images/pdf/przewodnik_po_elektronicznych_zasobach.pdf]

– Rudnicka E., Znaczenie metaforyczne w polskiej tradycji słownikarskiej. Studium leksykologiczno-leksykograficzne, Warszawa 2004.

– Rudnicka E., O kontekście historycznym oraz recepcji w polskiej metaleksykografii przedwojennego słownika języka polskiego pod redakcją Tadeusza Lehra-Spławińskiego, Język Polski 2014, z. 2., s. 93–103.

– Saloni Z., Perspektywy polskiej leksykografii jednojęzycznej, Poradnik Językowy 1996, z. 7, s. 1–18.

– Saloni Z., Homonimia a hasła w słownikach polskich, Język Polski 1996, z. 4–5, s. 303–314.

– Ulitzka E., Polska leksykografia jednojęzyczna po roku 1989 – wybrane zagadnienia, Język Polski 2015, z. 1–2, s. 64–80.

– Urbańczyk S., Sieradzka-Baziur B., Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność, wyd. IV zmienione i poszerzone, Kraków 2000.

– Walczak B., Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Poznań 1991.

– Walczak B., Kilka uwag o lukach i niedociągnięciach współczesnej leksykografii polskiej, Język Polski 1995, z. 1, s. 23–32.

– Zgółkowa H., Praktyczność, czyli służebność słownika wobec odbiorcy, [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku. Zbiór studiów, red. K. Handke, H. Dalewska-Greń, Warszawa 1994, s. 363–373.

– Żmigrodzki P., Ciągłość i przemiany w polskiej leksykografii współczesnej, Polonica 2001, t. XXI, s. 305–327.

– Żmigrodzki P., Teraźniejszość i przyszłość polskiej leksykografii językoznawczej, Poradnik Językowy 2003, z. 1, s. 20–33.

– Żmigrodzki P., 2004: O polskich słownikach ortograficznych z punktu widzenia metaleksykografii, Poradnik Językowy, z. 5, s. 15–30.

– Żmigrodzki P., Słownik jako korpus tekstów – korpus tekstów jako słownik. Perspektywy polskiej leksykografii naukowej, Poradnik Językowy 2005, z. 6, s. 3–14.

– Żmigrodzki P., Kryteria ewaluacji opisów leksykograficznych, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 2005, z. LXI, s. 13–25.

Proponowana tematyka zajęć:

1. Zakres zainteresowań i status leksykografii oraz metaleksykografii; relacja: leksykografia – metaleksykografia – językoznawstwo; leksykografia a leksykologia (przedmiot zainteresowań poszczególnych dyscyplin leksykologicznych).

2. Co to jest słownik? Słownik językowy a encyklopedia (słownik encyklopedyczny) – podobieństwa i różnice. Typologia słowników językowych (podziały ze względu na różne kryteria).

3. i 4. Budowa słownika językowego: makro- i mikrostruktura. Pojęcia: artykuł hasłowy, hasło, wyraz hasłowy. Przedmiot opisu słownikowego; wyraz hasłowy a jednostka leksykalna.

Struktura artykułu hasłowego w słowniku ogólnym (różne sposoby realizacji poszczególnych elementów artykułu hasłowego w wybranych słownikach ogólnych (np. SJPDor, MSJP, SJPSz, PSWP, SWJP, ISJP, USJP); specyfika słowników prymarnie elektronicznych (na przykładzie WSJP PAN). Czynniki wpływające na makro- i mikrostrukturę słownika (ogólny zarys problemu).

5. Dawne i współczesne metody pracy nad słownikami. Elektroniczne korpusy tekstów (na przykładzie Narodowego Korpusu Języka Polskiego) – jak korzystać i do czego mogą się przydać? Tzw. przykłady użycia w słowniku (typy przykładów użycia; rola dokumentacji i produkcji).

6. Definicje i definiowanie jednostek leksykalnych. Typologie definicji. Struktura klasycznej definicji równościowej. Zasady poprawnego definiowania jednostek leksykalnych. Specyfika definicji w ISJP (na tle innych słowników).

7. Polisemia i homonimia jednostek leksykalnych (podstawowe typy). Kryteria odróżniania homonimii i polisemii w słownikach (na przykładzie merytorycznych i formalnych rozstrzygnięć we współczesnych słowników ogólnych) na tle ustaleń teoretycznych.

8. Podstawowe relacje znaczeniowe między jednostkami leksykalnymi. Miejsce i sposoby informowania o relacjach znaczeniowych jednostek w słownikach ogólnych (np. ISJP, PSWP, WSJP PAN). Makro- i mikrostruktura wybranych słowników relacji znaczeniowych (i sposoby rozumienia tych relacji w leksykografii). Słowosieć.

9. Pojęcie związku frazeologicznego (frazeologizm a jednostka leksykalna; frazeologizm a kolokacja; frazeologizm a frazem; frazeologizm a przysłowie); formalne i semantyczne podziały frazeologizmów. Miejsce frazeologizmów w słowniku ogólnym (różne sposoby ich notacji, np. w USJP, SWJP, ISJP). Sposoby rozumienia frazeologii we współczesnych słownikach frazeologicznych. Słowniki kolokacji.

10. i 11. Inne typy informacji w artykule hasłowym, np.:

– informacja etymologiczna w słowniku ogólnym (w porównaniu ze słownikami etymologicznymi i słownikami wyrazów obcych);

– informacja gramatyczna w słowniku ogólnym (bezpośrednia, pośrednia; eksplicytna, implicytna); miejsce i sposób prezentacji (w słowniku ogólnym) informacji fleksyjnej, składniowej, słowotwórczej; słowniki gramatyczne;

– kwalifikatory i inne informacje pragmatyczne w słowniku ogólnym; różne typologie kwalifikatorów.

12. Dzieje leksykografii polskiej (propozycje periodyzacji). Podstawowe (leksykograficznie istotne) informacje o słownikach: Murmeliusza, Mymera, Mączyńskiego, Knapiusza, Trotza, Lindego, oraz o tzw. słowniku wileńskim, tzw. słowniku warszawskim i słowniku języka polskiego pod red. T. Lehra-Spławińskiego. Ewolucja opisu leksykograficznego.

13. Polska leksykografia (i metaleksykografia) powojenna; dominacja koncepcji W. Doroszewskiego; dyskusje metodologiczne lat 80.; przełom w leksykografii w latach 90. XX w.; zmiana statusu słownika.

Leksykografia najnowsza – perspektywy rozwoju; słowniki drukowane a słowniki komputerowe: zdygitalizowane oraz prymarnie elektroniczne (na przykładzie WSJP PAN).

14. Przegląd najważniejszych współczesnych polskich słowników ogólnych (SJPDor, MSJP, SJPSz, PSWP, SWJP, ISJP, USJP, WSJP) – przyczyny podobieństw i różnic w makro- i mikrostrukturze.

15. Słownik jako tekst kultury i świadectwo czasów – na wybranych przykładach, np.:

– propaganda ustrojowa w SJPDor (w definicjach, przykładach użycia, kwalifikatorach);

– poprawność polityczna w najnowszych słownikach;

– strategie reklamowe wydawców słowników: dawnych i nowych.

Uwaga: O kolejności tematów i stopniu szczegółowości omawianych zagadnień decyduje prowadzący zajęcia.

Metoda podająca (pogadanka, objaśnienia z wykorzystaniem materiałów poglądowych i internetowych źródeł wiedzy, a także prezentacji, w tym również prezentacji interaktywnych); metoda problemowa, dyskusja; metoda zadaniowa: indywidualne i wspólne ćwiczenia praktyczne (m.in. przy użyciu „wspólnej” tablicy w aplikacji BigBlueButton), analiza materiału językowego (m.in. zgromadzonego w korpusach elektronicznych, np. NKJP - www.nkjp.pl, przeszukiwanego za pomocą dostępnych narzędzi: Poliqarp, PELCRA) i słownikowego (pochodzącego m.in. z elektronicznych słowników internetowych, np. WSJP - https://www.wsjp.pl/); lektura literatury specjalistycznej wskazanej przez prowadzącego.

Zajęcia będą prowadzone w formie zdalnej - jako spotkania w czasie rzeczywistym na platformie e-learningowej Moodle (w ramach aplikacji BigBlueButton) i/lub MS Teams. Kurs założony na platformie Moodle posłuży również do gromadzenia i porządkowania przydatnych materiałów dydaktycznych (przyporządkowanych do poszczególnych tematów), przeprowadzenia sprawdzianu oraz oddawania prac zaliczeniowych i zadań domowych (także w formie postów na tematycznym forum dyskusyjnym – z możliwością wzajemnego komentowania wpisów przez uczestników zajęć).

Wymagane jest przygotowanie merytoryczne studenta do zajęć (na podstawie zadanej literatury lub materiałów), wykonywanie zadań i prac domowych, aktywne uczestnictwo w zajęciach zdalnych na platformie Moodle (https://el.us.edu.pl/wh/course/view.php?id=1038) lub MS Teams.

Ocenę końcową z przedmiotu stanowi średnia dwóch ocen cząstkowych: 1. oceny z pracy domowej oraz 2. oceny ze sprawdzianu.

1. Przedmiotem pracy domowej będzie stworzenie (na podstawie elektronicznego korpusu tekstów, np. NKJP) własnego artykułu hasłowego do słownika językowego – ogólnego (według ustalonego schematu omówionego ze studentami). Temat pracy ustala prowadzący w porozumieniu ze studentem.

2. Pisemny sprawdzian będzie obejmować wiadomości na temat różnych kryteriów typologii słowników językowych, przeznaczenia poszczególnych typów słowników i możliwych sposobów ich wykorzystania, konstytutywnych elementów mikrostruktury poszczególnych typów słowników, historii polskiej leksykografii, budowy i typów definicji słownikowych, rozumienia relacji semantycznych, typów homonimii i polisemii itp. Dokładny zakres zagadnień ustala prowadzący zajęcia. Test zostanie przeprowadzony w formie zdalnej za pomocą narzędzi dostępnych na platformie Moodle (Test (Quiz)) lub na MS Teams (Formularze – Forms).

Na ocenę końcową będzie mieć również wpływ aktywność na zajęciach.

3 semestr fil. pol. I stopnia