Trójkąt ekstremalny [38-IM-S0-3EKSTREM] semestr letni 2020/2021
Konwersatorium, grupa nr 1

Literatura wybrana (dodatkowe pozycje podane będą w trakcie zajęć)

Box J.E. i inn., 2018: Global sea-level contribution from Arctic land ice: 1971–2017. Environmental Research Letters, 13, 125012, Global sea-level contribution from Arctic land ice: 1971–2017 - IOPscience

Harrison S., 2018:Climate change and the global pattern of moraine-dammed glacial lake outburst floods. The Cryosphere, 12, 1195–1209, https://doi.org/10.5194/tc-12-1195-2018

Hughes T., 1973: Is the West Antarctic Ice Sheet Disintegrating? Journal of Geophysical Research-Atmospheres 78 (33):7884-7910, DOI: 10.1029/JC078i033p07884

IPCC, 2018: Summary for Policymakers. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. World Meteorological Organization, Geneva, Switzerland, 32 pp., https://www.ipcc.ch/sr15/

IPCC, 2019: Summary for Policymakers. In: IPCC Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, V. Masson-Delmotte, P. Zhai, M. Tignor, E. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Nicolai, A. Okem, J. Petzold, B. Rama, N.M. Weyer (eds.)], World Meteorological Organization, https://www.ipcc.ch/srocc/

Jania J., 1997: Glacjologia. Nauka o lodowcach, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 358 ss.

Jania J. A. , Zwoliński Z., 2011: Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne, hydrologiczne i geomorfologiczne w Polsce. Landform Analysis, Vol. 15, p. 51-64

Kundzewicz Z.W., 2011: Zmiany klimatu, ich przyczyny i skutki – obserwacje i projekcje. Landform Analysis, Vol. 15: s. 39–49.

Kundzewicz Z.W., Jania J.A., 2007: Extreme Hydro-meteorological Events and their Impacts. From the Global down to the Regional Scale. Geographia Polonica (2007) vol. 80 (2), p. 9-24.

Przybylak R., Vízi Z., Araźny A., Kejna M., Maszewski R., Uscka-Kowalkowska J., 2007: Poland’s Climate Extremes Index, 1951–2005. Geographia Polonica (2007) vol. 80 (2), p. 47-58.

Popkiewicz M., Malinowski S., Kardaś A., 2019: Nauka o klimacie. Wydawnictwo Sonia Draga, 544 ss.

Turney C.S.M. i inn., 2020: Early Last Interglacial ocean warming drove substantial ice mass loss from Antarctica. PNAS, vol. 117 (8), p. 3996–4006.

Wiśniewski B., Wolski T., Kowalewska-Kalkowska H., Cyberski J., 2009: Extreme water level fluctuations along the Polish coast, Geographia Polonica, 82 (1), s. 99–107

Ekstremalna Arktyka – Ekstremalny lód – Ekstrema klimatyczno-środowiskowe

Jacek A. Jania, Centrum Studiów Polarnych i Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski

1. Badania polarne w trójkącie skrajności: precyzja, ekscytująca przygoda i problem cierpliwości

Prace badawcze w obszarach polarnych nie są łatwe i bezpieczne. Kontakt z ekstremalnymi warunkami środowiska jest trudny, lecz ekscytujący. Równie trudna jest praca w małych zespołach na niewielkich przestrzeniach stacji polarnych oraz namiotów. Cierpliwość i wyrozumiałość w stosunku do współtowarzyszy ma wtedy zasadnicze znaczenie.

Prezentowane będą i dyskutowane przykłady badań z zakresu klimatologii, glacjologii, hydrologii oraz środowiska morskiego w Arktyce. Ich znaczenie naukowe. Przykłady ekspedycji z różnych okresów ostatnich dwóch stuleci. Zagrożenia dla współczesnych badaczy w terenie oraz w bazie, na tle pięknego i groźnego krajobrazu. Skutki zdrowotne długiej izolacji. Znaczenie badań tych skutków dla nauk o zdrowiu i załogowych lotów kosmicznych. Problem „choroby polarnej”.

2. O ekstremach w przyrodzie

Definicje środowiskowych zdarzeń ekstremalnych (np. meteorologicznych, hydrologicznych, geomorfologicznych). Zjawiska ekstremalne a strefy klimatyczne. Przykłady, przyczyny i skutki wybranych zjawisk ekstremalnych w różnych skalach przestrzennych i różnym natężeniu (w Polsce, w średnich szerokościach geograficznych, w skali globu). Badania ekstremów środowiskowych. Czy da się przewidywać zjawiska ekstremalne i im zapobiegać?

3. Ekstremalne zjawiska lodowe i lodowcowe

Znaczenie lodu i lodowców dla regionów polarnych oraz górskich oraz w skali globalnej. Kriosfera i jej komponenty. Lód morski – przekleństwo czy błogosławieństwo Arktyki. Ekstremalne zjawiska związane z lodem morskim (przykłady).

Lodowce i lądolody. Główne procesy glacjalne oraz metody ich badań. Ekstremalnie niedostępne części lodowców i ich poznawanie. Trudności z badaniami dynamiki lodowców. Problem ekstremalnych przyśpieszeń ruchu jęzorów - szarży lodowcowych. Cielenie lodowców do morza jako skrajnie trudny i niebezpieczny temat badawczy. Dlaczego lodowce są tak ważne dla ludzi?

4. Powodzie i potopy

Ocieplanie klimatu a zjawiska ekstremalne. Różne typy powodzi w Polsce i na świecie – przykłady ekstremów powodziowych oraz ich przyczyny. Czy da się redukować ryzyko i skutki powodzi?

Co nazywamy potopem? Powody zmian poziomu oceanów. Współczesny wzrost poziomu morza (skala, tendencje i rozkład przestrzenny). Kiedy wzrost poziomu mórz staje się potopem? Czynniki sterujące niebezpieczeństwem potopu. Potopy w niedawnej przeszłości geologicznej.

Czy biblijny potop wydarzył się naprawdę?

5. Arktyka a ekstrema pogodowe w Europie

Arktyczne przyśpieszenie ocieplania klimatu i antarktyczna „lodówka”. Znaczenie zmian w obrębie kriosfery dla klimatu Arktyki. Paradoks ekstremów klimatycznych: „ciepła Arktyka – zimne kontynenty”. Co ogrzewa Arktykę? Skutki sprzężeń zwrotnych. Oddziaływanie regionu Arktyki na Europę. Podobieństwa i różnice z Ameryką Północną. Ekstrema pogodowe związane z cieplejszą Arktyką (przykłady). W kierunku dokładniejszych prognoz pojawiania się ekstremów pogodowych w Polsce?

Czy badania zmian klimatu i środowiska są wystarczająco intensywne? Ekstremalne poglądy na temat ocieplania klimatu. Czy da się zatrzymać ocieplenie?

Konwersatoria: wykład wprowadzający i dyskusja