System polityczny RP [W3-BM-S1-SPRP19] semestr letni 2023/2024
Ćwiczenia, grupa nr 1

Literatura do poszczególnych tematów zajęć

Temat 2. Konstytucja i konstytucyjny system źródeł prawa

- B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 – rozdział II Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006 – rozdział II Źródła prawa konstytucyjnego oraz rozdział VIII Konstytucyjny system źródeł prawa, a także rozdział V Przygotowanie, uchwalenie i ogólna charakterystyka Konstytucji z 1997 r.

- M. Kruk, Konstytucja. Prawo i praktyka. Wybór studiów, Warszawa 2019 – wybrane artykuły

- A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski 1791-1997 – wybrane fragmenty

Temat 3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

- W. Osiatyński, Wprowadzenie do praw człowieka, https://www.ce.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2018/10/3.-prawa-czlowieka-wiktor-osiatynski_wprowadzeniedopojeciaprawczlowieka.pdf

- B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 – rozdział VI Gwarancje praw i wolności oraz status prawny jednostki

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006 – rozdział VI Konstytucyjne zasady ustroju, s. 115-117 oraz rozdział VII Podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

- Raporty (na przykład) Freedom House, Economist Intelligence Unit

Temat 4. Główne sposoby organizowania się ludzi w celu udziału w życiu społeczno-politycznym

- P. Gliński, B. Lewenstein, A. Siciński, P. Frątczak (red.), Warszawa 2002 – wybrane fragmenty

- Zgromadzenia w Polsce. Teoria, praktyka i komentarz do ustawy, red. M. Jurgilewicz, S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2022 – wybrane fragmenty

- P. Gliński, Społeczeństwo obywatelskie w Polsce – dwadzieścia lat przemian, [w:] Transformacja systemowa w Polsce 1989-2009, red. R. Glajcar, W. Wojtasik, Katowice2009

Temat 5. Demokracja bezpośrednia

- J. Kuciński, Demokracja przedstawicielska i bezpośrednia w Trzeciej Rzeczypospolitej, Warszawa 2007.

- M. Podolak, Instytucja referendum w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej (1989-2012), Lublin 2014.

- B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 – rozdział V Zasada zwierzchnictwa narodu, s. 236-262.

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006 – rozdział VI Konstytucyjne zasady ustroju, s. 119-127.

- A. Piasecki, Referenda w III RP, Warszawa 2005.

- E. Nalewajko, B. Post, Iluzja demokracji bezpośredniej. Z doświadczeń transformacji ustrojowej w Polsce, Warszawa 2021

- E. Wójcicka, Prawo petycji w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2015.

- A. Rytel-Warzocha, Prawo petycji w Polsce na tle rozwiązań europejskich – stan obecny i perspektywy, Warszawa 2012.

- M. Marczewska-Rytko, Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej, Lublin 2001.

Temat 6. Partie polityczne

- R. Glajcar, J. Okrzesik, W. Wojtasik, Ustrój polityczny RP. Wprowadzenie, Bielsko-Biała 2006 – rozdział II System partyjny i partie polityczne w modelu ustrojowym III RP

- M. Migalski, W. Wojtasik, M. Mazur, Polski system partyjny, Warszawa 2006 – wybrane fragmenty

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006 – rozdział VI Konstytucyjne zasady ustroju, s. 134-139

- W. Sokół, M. Żmigrodzki, Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii-Skłodowskiej-Curie, Lublin 2005 – rozdział V Systemy partyjne, s. 109-124

- B. Kosowska-Gąstoł, Partie i systemy partyjne, [w:] Systemy polityczne 1. Podręcznik akademicki, red. M. Bankowicz, B. Kosowska-Gąstoł, Kraków 2019

- M. Gulczyński, A. Małkiewicz, Wiedza o partiach i systemach partyjnych. Podręcznik akademicki, Warszawa 2008.

Temat 7. Miejsce trybunałów w polskim systemie politycznym

- R. Glajcar, J. Okrzesik, W. Wojtasik, Ustrój polityczny RP. Wprowadzenie, Bielsko-Biała 2006 – rozdział Trybunały

- E. Tkaczyk, Znaczenie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego dla procesu legislacyjnego, Warszawa 2021

- M. Kruk, M. Olszówka, M. Godlewski, M. Jarosz, M. Laskowska, J. Zaleśny, Ochrona praw i wolności: system instytucjonalny w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2019

- L. Mażewski, Wiele hałasu o nic? Konflikt wokół Trybunału Konstytucyjnego w latach 2015-2016 w perspektywie rozważań modelowych, Warszawa-Radzymin 2017

Temat 8. Wymiar sprawiedliwości i prokuratura

- R. Glajcar, J. Okrzesik, W. Wojtasik, Ustrój polityczny RP. Wprowadzenie, Bielsko-Biała 2006 – rozdział System sądownictwa w Polsce

- B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012 – rozdział VIII Organy państwowe w RP i ich kompetencje, s. 531-585.

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2003 – rozdział XV Sądy i Trybunały

- D. Skrzypiński, Władza sądownicza w procesie transformacji polskiego systemu politycznego. Studium politologiczne, Wrocław 2009 – wybrane fragmenty

- Prokuratura w Polsce w XXI wieku. Wyzwania ustrojowe i procesowe, red. M. Mistygacz, Warszawa 2019 – wybrane fragmenty

Temat 9. Instytucje kontrolne i ochrony prawa

- R. Glajcar, J. Okrzesik, W. Wojtasik, Ustrój polityczny RP. Wprowadzenie, Bielsko-Biała 2006 – rozdział Instytucje kontrolne i ochrony prawa

- M. Kruk, M. Olszówka, M. Godlewski, M. Jarosz, M. Laskowska, J. Zaleśny, Ochrona praw i wolności : system instytucjonalny w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2019

- D. Bolikowska, W. Robaczyński, Najwyższa Izba Kontroli : tradycja i współczesność, Warszawa 2014

- A. Gajda, Kierunki rozwoju instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce, Warszawa 2013

Temat 10. Samorząd terytorialny

- W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006 – rozdział XIV Ustrój prawny samorządu terytorialnego

- R. Glajcar, J. Okrzesik, W. Wojtasik, Ustrój polityczny RP. Wprowadzenie, Bielsko-Biała 2006 – rozdział Samorząd terytorialny

- A. Jarosz, B. Springer, Jednostki pomocnicze w polskich gminach. Pozycja, funkcje i wyzwania. Tom 1, Zielona Góra 2014

- P. Swianiewicz, J. Krukowska, M. Lackowska, A. Kurniewicz, Błędne rondo marginalizacji? Jednostki pomocnicze samorządu w zarządzaniu dużymi miastami, Warszawa 2013

Temat 11. Polski system polityczny w kontekście międzynarodowych organizacji integracyjnych

- J. Wolski, Spokojnie o wojnie: czy Rosja zaatakuje Polskę?, Warszawa 2022.

- Stanisław Zarychta, Dokumenty doktrynalne kształtujące politykę Sojuszu Północnoatlantyckiego, Gdynia 2022.

- I. Fura, A. Polak, R. Polak, J. Walkowiak, Z. Wasielewski, Współczesne bezpieczeństwo Polski: aspekty ekonomii i zarządzania, Warszawa 2023.

- M. Barański, A. Czyż, R. Glajcar, S. Kubas, M. Migalski, R. Rajczyk, M. Tyrała, Współczesne partie i systemy partyjne państw Grupy Wyszehradzkiej w procesie demokratyzacji, Katowice 2018.

- A. Czyż, S. Kubas, Państwa Grupy Wyszehradzkiej: pomiędzy przeszłością a teraźniejszością : wybrane aspekty polityki wewnętrznej i zagranicznej, Katowice 2014

- A. Czyż, Współpraca regionalna państw Grupy Wyszehradzkiej: doświadczenia i perspektywy, Katowice 2018

1. Zajęcia organizacyjne

- Organizacja zajęć

- Warunki zaliczenia ćwiczeń

2. Konstytucja i konstytucyjny system źródeł prawa:

- Konstytucje i ich typologie (formalne/materialne, sztywne/elastyczne itd.)

- Sposoby uchwalania oraz zmiana konstytucji

- Hierarchia aktów prawnych: akty prawa powszechnie obowiązujące (charakterystyka i wzajemna zależność) oraz akty prawa wewnętrznego,

- Modele kontroli konstytucyjności prawa (model amerykański/kontynentalny)

- Polskie konstytucje – krótka charakterystyka

- Konstytucja RP z 1997 roku – okoliczności uchwalenia

3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela:

- Geneza, rozwój i cechy (najważniejsze regulacje do końca XVIII wieku; nowożytne ujęcie – rewolucje francuska i amerykańska oraz ich konsekwencje; sytuacja po II wojnie światowej – globalny, regionalny, krajowy system ochrony praw człowieka),

- Trójgeneracyjna koncepcja praw człowieka

- Prawa człowieka w Polsce w XX i XXI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji po 1989 roku

- Konstytucyjny status jednostki:

1) wolności i prawa osobiste

2) prawa polityczne

3) prawa społeczno-ekonomiczne

4) człowiek i obywatel jako podmiot praw i obowiązków

- Jako przykład: analiza raportów o stanie wolności i demokracji na świecie

4. Główne sposoby organizowania się ludzi w celu udziału w życiu społeczno-politycznym:

- Zgromadzenia (rodzaje, warunki legalnej organizacji, kontrowersje, praktyka polityczna)

- Zrzeszenia (w tym stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłe; organizacje pracodawców i przedsiębiorców; związki zawodowe)

- Fundacje

- Grupy interesu

- Ruchy społeczne (stare a nowe ruchy społeczne)

- Społeczeństwo obywatelskie

5. Demokracja bezpośrednia:

- Obywatelska inicjatywa ustawodawcza (założenia i praktyka)

- Obywatelska inicjatywa referendalna

- Prawo do składania petycji

- Referendum ogólnokrajowe (zagadnienia prawno-instytucjonalne i praktyka polityczna)

- Referendum lokalne (zagadnienia prawno-instytucjonalne i praktyka polityczna)

- Jako dodatkowy aspekty (na poziomie ogólnym): budżet obywatelski i fundusz sołecki

6. Partie polityczne (bez finansowania)

- Tworzenie partii (modele i polska praktyka polityczna)

- Funkcje partii

- Sposób charakterystyki partii (m.in.: liczba członków; rozmiar poparcia; liczba kontrolowanych miejsc w parlamencie; miejsce w przestrzeni rywalizacji politycznej – rządzący-opozycja; pasmo standaryzacji – lewica-prawica)

- Systemy partyjne: format i mechanizm

- Typologie systemów partyjnych: ilościowe, ilościowo-jakościowe (typologie: Gordona Smitha, Jeana Blondela, Petera Maira, Giovanniego Sartoriego) i wykorzystanie do opisu polskiego systemu partyjnego

7. Miejsce trybunałów w polskim systemie politycznym:

1) Trybunał Konstytucyjny:

- geneza

- sędziowie i ich status

- pozycja systemowo-polityczna (trzecia izba parlamentu?)

- kompetencje

- orzeczenia

2) Trybunał Stanu:

- geneza

- skład

- organizacja

- postępowanie przed Trybunałem Stanu i orzeczenia

8. Wymiar sprawiedliwości i prokuratura:

- zasady systemowo-polityczne i wynikające z praw człowieka, na których opiera się funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (konfrontacja z praktyką)

- organizacja wymiaru sprawiedliwości

- kompetencje i zakres działania poszczególnych sądów

- Krajowa Rada Sądownictwa

- Prokuratura we współczesnej Polsce

9. Instytucje kontrolne i ochrony prawa:

1) Rzecznik Praw Obywatelskich:

- geneza na świecie i w Polsce

- powoływanie

- zasady działania

2) Rzecznik Praw Dziecka:

- powoływanie

- zasady działania

3) Najwyższa Izba Kontroli:

- geneza

- powoływanie Prezesa

- organizacja

- kryteria kontroli

- zasady działania

4) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji:

- rola i znaczenie w systemie politycznym

- geneza

- tryb powoływania

- kompetencje

10. Samorząd terytorialny:

- istota samorządu terytorialnego

- geneza i przemiany

1) Gmina:

- rodzaje gmin (wiejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie)

- organy

- zadania

- jednostki pomocnicze gmin (m.in. sołectwa, osiedla/dzielnice, ustrój Miasta Stołecznego Warszawy)

- związki międzygminne

- Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (powstanie, funkcjonowanie i zadania związku metropolitalnego)

2) powiat:

- struktura

- zadania

- miasta na prawach powiatów

3) województwo:

- struktura

- zadania

4) Wojewodowie a samorząd terytorialny w Polsce

5) Administracja zespolona i niezespolona

11. Polski system polityczny w kontekście międzynarodowych organizacji integracyjnych:

1) Polska w Unii Europejskiej:

- Krótka historia integracji europejskiej

- Układ z Schengen

2) Podstawy systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej (Parlament Europejski – struktura, kompetencje, polskie partie polityczne w europejskich grupach politycznych); Rada Europejska – charakterystyka, funkcje; Rada Unii Europejskiej; Komisja Europejska – charakterystyka, funkcje)

- Suwerenność Polski

- Deficyt demokracji w Unii Europejskiej

- Aktorzy polskiej sceny politycznej wobec Unii Europejskiej

3) Polska w Pakcie Północnoatlantyckim

4) Polska w Organizacji Narodów Zjednoczonych

- główne organizacje wyspecjalizowane ONZ

5) Inne organizacje międzynarodowe w Europie oraz formaty współpracy międzynarodowej (Rada Europy, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Grupa Wyszehradzka, Trójkąt Weimarski)

6) Kierunki polityki zagranicznej Polski w kontekście uprawnień konstytucyjnych organów państwa – bieżące problemy

Zajęcia prowadzone są z użyciem następujących metod:

- dyskusja moderowana,

- opis wyjaśniający,

- dyskusja piramidowa,

- dyskusja dydaktyczna,

- dyskusja okrągłego stołu,

- metoda „burzy mózgów”

- aranżowanie debat,

- analizowanie i rozwiązywanie problemów praktycznych i teoretycznych

- case studies

Warunkiem uzyskania zaliczenia ćwiczeń jest realizacja łącznie wszystkich poniższych kryteriów:

• uzyskanie pozytywnej oceny z kolokwium końcowego– pozytywna ocena jako warunek sine qua non uzyskania zaliczenia z przedmiotu,

• uzyskanie pozytywnych ocen z kartkówek (minimum 3 niezapowiedziane kartkówki w semestrze) – oceny z nich mają wpływ tylko na wartość oceny z zaliczenia,

• aktywności na zajęciach,

• obecność na zajęciach (nieobecności studenci powinni uzupełnić w trakcie konsultacji).

2 semestr bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe stacjonarne I stopnia