Nauki pomocnicze historii (nowożytność) W1-HI-S1-NPNW
Wykład (W) semestr zimowy 2022/2023

I. Podręcznik podstawowy (zalecany):

Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii, wyd. 6, Warszawa 2012.

Literatura pomocnicza (uzupełniająca). Opracowania ogólne:

I. Ihnatowicz, Nauki pomocnicze historii XIX i XX wieku, Warszawa 1990 (i późniejsze wydania).

Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013.

W. Semkowicz, Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 1999 (wyd. 2, Kraków 2011).

Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce, red. M. Rokosz, Kraków 1995.

Literatura uzupełniająca. Wybór opracowań dotyczących poszczególnych dyscyplin:

Archeologia prawna:

Z. Dalewski, Władza, przestrzeń, ceremoniał. Miejsce i uroczystość inauguracji władzy w Polsce średniowiecznej do końca XIV wieku, Warszawa 1996.

W. Maisel, Archeologia prawna Polski, Warszawa 1982.

J. Lileyko, Regalia polskie, Warszawa 1987.

M. Rożek, Polskie koronacje i korony, Kraków 1987.

Znaki i symbole w przestrzeni publicznej od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Jaworska, R. Jop, K. Madejska, Warszawa 2016.

Dyplomatyka:

A. Adamska, Arengi w dokumentach Władysława Łokietka: formy i funkcje, Kraków 1999.

W. Chorążyczewski, Kancelaria księgi wpisów czy kultura księgi wpisów?, [w:] Dzieje biurokracji, t. IV, cz. 1, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magiera, Lublin-Siedlce 2011, s. 91-99.

W. Chorążyczewski, Kancelarie centralne państwa w XIV-XV wieku, [w:] Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, s. 145-189.

Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015.

M. Grulkowski, Definicja i klasyfikacja ksiąg miejskich. Księgi w kancelariach miast obszaru Hanzy, w: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013, s. 119-148.

Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej, oprac. I. Sułkowska-Kurasiowa, M. Woźniakowa, Warszawa 1975 [wersja elektroniczna online: http://www.agad.gov.pl/inwentarze/Metr_Korx.xml]

T. Jurek, K. Skupieński, Wprowadzenie do dyplomatyki, [w:] Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, s. 11-48.

S. Kętrzyński, Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich, wyd. 2, Poznań 2008.

W. Krawczuk, Metryka Koronna i Metryka Litewska, [w:] Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, s. 189-206.

J. Łosowski: Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego od XV do XVIII wieku, Lublin 1997.

K. Maleczyński, M. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa 1971.

K. Skupieński, Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce, Lublin 2002.

I. Sułkowska-Kurasiowa, Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów 1370-1444, Warszawa 1977.

I. Sułkowska-Kurasiowa, Polska kancelaria królewska w latach 1447-1506, Wrocław 1967.

J. Tandecki, Dokumenty i kancelarie miejskie, [w:] Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015.

Genealogia:

W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959.

W. Brzeziński, Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 2012.

W. Brzeziński, Życie szlachcianki w późnośredniowiecznej Wielkopolsce. Magnificae et generosae. Zagadnienia demograficzne i majątkowe, Bydgoszcz 2021.

I. Gieysztorowa, Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976.

C. Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.

J. Grabowski, Dynastia Piastów mazowieckich. Studia nad dziejami politycznymi Mazowsza, intytulacją i genealogią książąt, Warszawa 2012.

J. Grabowski, Poczet książąt i księżnych mazowieckich, Kraków 2019.

K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań-Wrocław 2001.

K. Jasiński, Rodowód Piastów mazowieckich, Poznań-Wrocław 1998.

K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, wyd. 2, Kraków 2007.

K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów , Poznań 2004.

M. Koczerska, Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1973.

J. Kurtyka, Posiadłość, dziedziczność i prestiż. Badania nad późnośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką własnością możnowładczą w Polsce (XIV-XVII wieku), "Roczniki Historyczne". t. 65: 1999, s. 161-194.

J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity politycznej, Kraków 1997.

K. Niemczyk, Kamienieccy herbu Pilawa. Z dziejów kariery i awansu szlachty polskiej do 1535/1536 roku, Katowice 2016.

J. Sperka, Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Katowice 2001.

Struktura feudální společnosti na území Československa a Polska do přelomu 15. a 16. stoleti, red. J. Černy, F. Heil, A. Verbík, Praha 1984.

A. Szymczakowa, Nobiles Siradienses. Rody Porajów, Pomianów, Gryfów, Kopaczów i Pobogów, Warszawa 2011.

A. Szymczakowa, Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź 1998.

Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów, Warszawa 1968 .

M. Wolski, Potoccy herbu Pilawa do początku XVII wieku. Studium genealogiczno-własnościowe, Kraków 2013.

M. Wolski, Trzeciescy herbu Strzemię. Małopolska rodzina szlachecka XIV-XVII wieku, Kraków 2005.

M. Woźny, Rycerstwo opolskie do połowy XV wieku, Katowice 2020.

J. Wroniszewski, Nobiles Sandomirienses. Rody Dębnów, Janinów, Grzymałów, Doliwów i Powałów, Kraków 2013.

Heraldyka:

M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960.

H. Seroka, Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002.

S. K. Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.

J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993.

J. Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001.

Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy, red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000.

A. Znamierowski, Heraldyka i weksylologia, Warszawa 2017.

Metrologia historyczna:

I. Ihnatowicz, A. Biernat, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, wyd. 2 uzupełnione i poprawione, Warszawa 2003.

W. Kula, Miary i ludzie, Warszawa 1970 (wyd. 2: Warszawa 2004).

K. Sochaniewicz, Tablice metrologiczno-numizmatyczne, w: Vademecum. Podręcznik dla studiów archiwalnych, Lwów 1926, s. 214-226.

Numizmatyka:

M. Gumowski, Zarys numizmatyki polskiej, Łódź 1952.

R. Kiersnowski, Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, Warszawa 1964.

S. Suchodolski, Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym, Warszawa 2012.

Z. Żabiński, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław 1981.

Sfragistyka:

Dawne pieczęcie. Typologia - metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015

M. Gumowski, Pieczęcie królów polskich, Kraków 1910-1920.

M. Gumowski, M. Haisig, S. Mikucki, Sfragistyka, Warszawa 1960.

Z. Piech, Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993.

Vocabularium internationale sigillographicum, red. K. Müller, L. Vrtel, Bratislava 2016.

Źródłoznawstwo. Klasyfiikacja źródeł historycznych:

W. Drelicharz, Annalistyka małopolska XIII-XV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, Kraków 2003.

J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław 1964.

M. Dorna, Krytyka źródeł – problem definicji, w: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013, s. 49-61.

S. Kutrzeba, Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. 1-2, Lwów 1925-1926.

G. Labuda, Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych, „Studia Źródłoznawcze”, T. 1: 1957, s. 17-50.

J. Topolski, Metodologiczne klasyfikacje źródeł historycznych, w: Problemy dydaktyczne nauk pomocniczych historii, t. 1, Katowice 1972, s. 7-20.

Egzamin ustny po zakończeniu wykładów ze znajomości zakresu i podstawowych pojęć stosowanych w poszczególnych naukach pomocniczych historii.

Oceniana będzie wiedza podana podczas wykładu oraz na podstawie podręcznika.

Podręcznik podstawowy (zalecany):

Józef Szymański, Nauki pomocnicze historii, wyd. 6, Warszawa 2012.

Warunkiem przystapienia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z ćwiczeń.

1. Heraldyka. Zakres dyscypliny i podstawowe pojęcia. Rodzaje herbów stosowanych w Polsce. Budowa i elementy herbu rycerskiego. Kontekst heraldyczny.

2. Sfragistyka. Zakres dyscypliny i podstawowe pojęcia. Rodzaje pieczęci. Budowa pieczęci. Funkcjonowanie pieczęci.

3. Klasyfikacja źródeł historycznych.

4. Dyplomatyka. Zakres dyscypliny i podstawowe pojęcia. Księga wpisów a dokument. Zarys dziejów dokumentu polskiego. Funkcjonowanie kancelarii królewskiej w Polsce.

5. Numizmatyka. Pojęcia i zakres dyscyplin i podstawowe pojęcia. Monety i systemy pieniężne na ziemiach polskich.

6. Genealogia. Zakres dyscypliny i podstawowe pojęcia. Źródła i metody stosowane w badaniach genealogicznych.

7. Archeologia prawna. Podstawowe pojęcia i zakres dyscypliny.

8. Metrologia historyczna. Rodzaje miar stosowanych na ziemiach polskich i sposoby ich przeliczania.

1. Podająca (wykład).

2. Eksponująca z wykorzystaniem środków audiowizualnych: prezentacja fotografii źródeł historycznych i portali internetowych.